Het geheugen


Het geheugen van Amstelveen...

Over een zwarte bladzijde in de Amstelveense geschiedenis

 

Inleiding

Voormalig burgemeester Mirjam van ’t Veld bracht in haar Amstelveense ambtsperiode (2014-2017) bij een aantal organisaties en sleutelfiguren het punt van het wegvoeren van Amstelveners in de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en het wegvoeren van Joden in het bijzonder onder de aandacht. Het viel burgemeester Van 't Veld op dat hier weinig aandacht voor was: ze plaatste dit feit - en de geschiedenis daaromheen, tevens in het kader van het voortdurende proces van discriminatie en uitsluiting waarbij motieven als angst en veiligheid een sterke rol spelen.

De verhalen wat er met de afgevoerde mensen is gebeurd dienden meer zichtbaar gemaakt te worden, verteld te worden en voor altijd doorgegeven te worden. De duiding van hun existentiële betekenis moet ons uitnodigen om voortdurend in gesprek te blijven over uitsluiting, vervolging en discriminatie. Mirjam van ’t Veld en Stichting Amstelveen Oranje raakten met elkaar verder in gesprek over dit onderwerp. Gezamenlijk werd vastgesteld dat er een wens was een project te ontwikkelen en uit te voeren met een duurzaam karakter, met als insteek of sleutelwoorden;

• Verhalen ophalen en transformeren naar levende herinneringen (*1)
• Jodenvervolging
• Verzet
• Amstelveen
• Duurzaam doorgeven
• Educatie en jongeren generaties

Het moest een project worden dat recht zou doen aan de oorlogsgeschiedenis van Amstelveen in het algemeen en van de Joodse gemeenschap in het bijzonder.

[*1 Amstelveen Oranje realiseert zich dat het voeren van gesprekken over dit onderwerp met getuigen een speciale deskundigheid en zorgvuldigheid vereist]

 

Opzet

Onder regie van Amstelveen Oranje was het doel een project tot stand te brengen waar bij op basis van brononderzoek de verhalen omtrent Jodenvervolging en het wegvoeren van overige Amstelveners verteld zouden gaan worden door middel van:

  • een zo compleet mogelijk bronnenonderzoek naar de feiten;
  • een wetenschappelijkonderzoek;
  • getuigenissen;
  • een website met informatie;
  • educatieprogramma voor scholen;
  • herkinnigsuitingen (borden, kleine monumentjes, steentjes, etc)in de vorm van een historische route)

Bij de vakgroep Modern-Joodse geschiedenis van de Vrije Universiteit Amsterdam bestond en bestaat belangstelling om het Amstelveense aspect van de Jodenvervolging nader te helpen onderzoeken, met name in het licht van de ontwikkeling van Amstelveen als Joods centrum in Nederland. Gedacht werd aan het onderzoeken van drie fasen in de geschiedenis:

  1. pre-1940 (met name de vestiging van vluchtelingen);
  2. 1940-1945 (registratie, onderduik, deportatie, moord);
  3. post-1945 (de opkomst van de huidige Joodse gemeenschap)

Een deelproject – de eerste van de drie fasen – zou met beperkte inzet van onderzoekers en studenten in 3-4 maanden kunnen worden voltooid. Uiteindelijk werd afgesproken dat de heer Bart Wallet, historicus verbonden aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, het onderzoek zou doen.

Eigen organisatie
  • Het meer structureel doorgeven van de boodschap - het verhaal (Het project is daarmee meer dan een éénmalige actie). De opstart bestrijkt een periode van 3 tot 4 jaar (2016-2019).
  • Jongere generaties en nieuwe inwonersgroepen worden nadrukkelijk betrokken (Hoe vertellen we het onze kinderen en nieuwe inwoners? De verbinding naar de duiding van uitsluiting en discriminatie)
  • De ontwikkeling en uitvoer zijn in handen van meerdere betrokken organisaties (draagvlak vergroten).
  • De herkenbaarheid van de inhoud d.m.v. materiële, openbare uitingen.

Op uitwerkingsniveau werd afgesproken de volgende stappen te zetten cq. te onderzoeken:

  1. Bronnenonderzoek wordt vervolgd. D. Serphos heeft hier al veel voorwerk voor gedaan (beslissing samenwerking VU aangaan en onder welke condities dat kan gebeuren);
  2. Onderzoek en informatie ophalen over vormen van herkenbare monumentjes;
  3. Onderzoek haalbaarheid bulletin/krant (o.a. kosten-werk);
  4. Onderzoek haalbaarheid app;
  5. Onderzoek bestaande lesbrieven-educatiemateriaal;
  6. Overleg nationaal comité 4 en 5 mei;
  7. Verkennen partnerschap andere organisatie en sleutelfiguren in Amstelveen
Doel

Het vertellen van de vervolging en uitsluiting van Amstelveens inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze geschiedenis inzetten om binnen de Amstelveense samenleving te reflecteren op vrijheid. Vrijheid ook tegen het daglicht van de hedendaagse ontwikkelingen in wereld en de raakvlakken die dat met Amstelveen heeft. Het gesprek in de samenleving op gang brengen en houden over de betekenis (existentieel en maatschappelijk) van het uitsluiten van mensen. Deze dialoog kan en moet een antwoord worden op hedendaagse tendensen van discriminatie, vervolging en onbegrip tussen grote groepen mensen.

Doelgroep

Het project richt zich op de Amstelveense inwoners in brede zin en legt een extra accent op de je jongere generaties.

Betrokken partijen

Amstelveen Oranje zoekt binnen dit project partnerschap met Joodse organisaties, St. Herdenken Gevallenen en Slachtoffers Nederlans- Indië, Vereniging Historisch Amstelveen, Gemeente Amstelveen, onderwijs en journalistieke organisaties Daarnaast wordt er gekeken op welke manier sleutelfiguren een inbreng kunnen hebben. Het betreft hier mensen die zich betrokken hebben getoond bij het onderwerp.

Werkplan-Draaiboek

Op het moment dat er consensus is met alle betrokken partners en er helderheid is over de haalbaarheid van de concrete acties wordt er een draaiboek gemaakt. In het draaiboek staan de acties uitgewerkt. Hierin staat vermeld wie, wat, wanneer doet.

Resultaat

In de periode 2016-2019 is er een basisproject gerealiseerd (ontwikkeld en uitgevoerd) waar in:

  • De feiten gepresenteerd worden;
  • De verhalen vorm hebben gekregen in diverse werkvormen;
  • De inhoud van de verhalen/geschiedenis aanzet tot reflectie en daarmee onderdeel wordt van het met elkaar is gesprek gaan en blijven over de betekenis van deze verhalen;
  • Jongere generaties (onderwijs) een duidelijke bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling (is mee helpen) en beleven (is in gesprek zijn) over de geschiedenis (specifiek) en betekenis van uitsluiting;
  • Meerdere betrokken organisatie hun inbreng hebben.
[Bron: Conceptvoorstel Educatief project 'Jodenvervolging 1940-1945 en de strijd tegen discriminatie in Amstelveen', gedateerd op 8 oktober 2015, bestuur Amstelveen Oranje Hugo van der Kooij/David Serphos] 

NOOIT MEER TERUGGEKOMEN
OVER SLACHTOFFERS, JODENVERVOLGING EN VERZET TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG IN AMSTELVEEN