Wat is er gebeurd met de Amstelveense Joden, ten tijden van de Tweede Wereldoorlog? En waarom weten we daar zo weinig van? AmstelveenZ Magazine publiceerde een artikel over 'Nooit meer teruggekomen' en sprak met de dragers van het project.

Het is inmiddels zo’n drie jaar geleden dat David Serphos en Hugo van der Kooij, van stichting Amstelveen Oranje, met (toen nog) Burgemeester Mirjam van ’t Veld om tafel zaten. ‘Daar is waar ons project begon. Een project waar ik ontzettend trots op ben. Ons onderzoek naar de geschiedenis van de Joodse bevolking uit Amstelveen’, aldus Hugo.

Geen idee

Geprikkeld door de vragen die tijdens dit bewuste gesprek met Van ’t Veld ontstonden, zijn Hugo en David op onderzoek uitgegaan. ‘We organiseren met stichting Amstelveen Oranje de 4 mei herdenking, maar bleken eigenlijk weinig te weten over de Jodenvervolging in onze eigen stad’, vertelt David.

Om die reden heeft David, enkele jaren geleden, een paar dagen in de archieven van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) onderzoek gedaan naar deze doelgroep. ‘Ik kwam erachter dat er in 1941 zo’n 400 Joden in Nieuwer-Amstel woonden.

Joden die rond datzelfde jaar verplicht moesten verkassen naar Amsterdam. Dat is denk ik ook de reden dat we zo weinig weten van de Amstelveense Joden. Ze werden niet meer gezien als Amstelveners.’

In het digitaal archief ‘Joods monument’ ontdekte David dat 169 van deze 400 Amstelveners in de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. ‘Een ongeloo­flijk aantal, als je je realiseert dat het ook gewoon buren waren. Mensen die nooit meer zijn teruggekomen. Uit de gemeente verdwenen. Daar wilde de burgemeester iets mee. Wij hebben de opdracht uiteraard aanvaard.’

Zoektocht

Er zouden dus zo’n 231 Amstelveense Joden de oorlog hebben overleefd. ‘Om de verhalen te documenteren en de oorlog nooit te vergeten, zijn juist zij belangrijk. Daarom zijn we op zoek gegaan naar overlevenden’, aldus Hugo.

Daarbij kreeg stichting Amstelveen Oranje hulp van medewerkers van de gemeente Amstelveen en uiteindelijk ook van diverse gemeentes in Nederland. ‘We moesten er rekening mee houden dat een groot deel van deze mensen inmiddels al overleden zou zijn en dat er wellicht ook een aantal naar het buitenland zou zijn vertrokken. Uiteindelijk zijn er twintig overlevenden gevonden.’

Educatief

Stichting Amstelveen Oranje had al snel het idee om aan deze zoektocht en bevindingen een educatief project te koppelen en is daarbij gesteund door de gemeente Amstelveen. Om kinderen (maar ook volwassenen) te laten leren van de oorlog.

Om die reden heeft David samen met cameraman Mike Ho twaalf overlevenden geïnterviewd en daar een beeldregistratie van gemaakt. ‘Veel oorlogsverhalen kennen we. Toch blijft er nog zoveel te vertellen. De persoonlijke verhalen uit je eigen omgeving en gebeurtenissen bij jou in de buurt zijn voor kinderen indrukwekkend. Dat je ze kunt vertellen dat kinderen van hun leeftijd in sommige gevallen niet meer naar hun school mochten, omdat ze Joods waren. Dat soort verhalen zet de nieuwe generatie aan het denken.’

Optiek van een kind

Tijdens de twaalf (video)-interviews die er met overlevenden hebben plaatsgevonden valt de heren één ding specifiek op. ‘We hadden er niet goed bij stilgestaan dat deze mensen kind waren ten tijde van oorlog. Ze hebben die tijd dan ook op een kinderlijke manier meegemaakt’, vertelt Hugo.

‘Zo staat me een verhaal bij van een kind dat ook zo graag ‘zo’n ster’ op de borst genaaid wilde hebben, maar nog geen 6 jaar oud was en dus nog niet hoefde. ‘Waarom papa wel en ik niet?’, schrijnend natuurlijk. Maar wel typerend voor hoe een kind de oorlog kan beleven’, vult David aan.

Op 2 oktober 2018 is de website project met bijbehorende website nooitmeerteruggekomen.nl gelanceerd. Alle documentatie van dit project is terug te vinden op de website en zal continu worden aangevuld. ‘Sommige fragmenten van interviews zijn al te bekijken’, aldus David.

Verder onderzoek

Om een volledig beeld te kunnen schetsen van de Jodenvervolging in Amstelveen, het verzet en de slachtoffers die deze oorlogstijd in onze gemeente heeft gemaakt, heeft de gemeente Amstelveen een overeenkomst gesloten met onderzoeker Prof. dr. Bart Wallet. Hij is als historicus verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en gaat uitvoerig onderzoek doen naar de lotgevallen van Amstelveense Joden voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

‘Van het resultaat zal waarschijnlijk een boek worden gemaakt. En natuurlijk zal hierover te lezen zijn op de website’, legt Hugo uit.

Project in ontwikkeling

Projectgroep ‘Nooit meer teruggekomen’ is nog hard op zoek naar mensen die meer kunnen en willen vertellen over persoonlijke ervaringen, getuigenissen of gebeurtenissen rond het thema van de wegvoering van Amstelveners.

Kent u nog mensen of verhalen over Joodse medeburgers, over personen uit het verzet of onderduikverschaffers in Amstelveen? Neem dan contact op met projectleider Hugo van der Kooij (hvdkooij@ziggo.nl of 0651263302). ‘We zouden de documentatie zo compleet mogelijk willen krijgen en daar kunnen we ieders hulp goed bij gebruiken.’

David: ‘Nederland is inmiddels bijna 75 jaar bevrijd en de groep overlevenden uit de Tweede Wereldoorlog dunt uit. Amstelveense verhalen zullen verloren gaan als we ze niet opschrijven, filmen of op welke manier dan ook documenteren. Daar hebben de slachtoffers, onze plaatsgenoten, recht op.’



Reacties

Locatie